Tuyên Quang - miền gái đẹp - huyền thoại và sự thật

Kỳ I: Cuộc thi người đẹp đầu tiên

Không có ý định coi chuyến ngược xứ Tuyên vào những này cuối đông là một tour Lương Tâm, “nghĩa là đến những nơi mà bất cứ ai là người Việt đều không thể không đến” như tâm sự chếnh choáng của lãng tử văn nhân Hoàng Phủ Ngọc Tường, nhưng những câu viết mờ ảo như sương khói dòng Lô cùng với tiếng thở dài đầy luyến tiếc mà mãn nguyện của ông (một người quá am tường và rất biết cách níu giữ cái sự mê đắm những áng “sắc nước hương trời” về “báu vật của đời” ở vùng trung du nghèo khó này, đã “dẫn dụ” chúng tôi bỏ cả mươi ngày phép lang thang giữa “miền gái đẹp” để đi tìm cây hỏi: Câu thành ngữ “chè Thái, gái Tuyên” xuất hiện từ bao giờ? Xưa kia, mảnh đất bé nhỏ, xa xôi và nghèo khó này có sản sinh được những giai nhân tuyệt sắc?

Diễn viên điện ảnh Thu Hà, vai quận chúa Quỳnh Hoa trong phim điện ảnh Đêm hội Long Trì/ Nguyễn Minh Phương, sinh viên trường ĐH Văn hóa, á hậu 2 báo Tiền Phong 1992

Không có dòng nào, kể cả ghi chép mơ hồ, về bóng dáng những người đẹp hay một cuộc thi người đẹp ở Tuyên Quang từ những năm đầu thế kỷ 20. Chỉ còn có thể bám vào ký ức của các vị cao niên sinh ra và lớn lên ở đất này. Dò dẫm tìm số nhà, gõ cửa mãi để rồi buộc phải đưa ra một kết luận nản lòng: Những người già tường chuyện cũ còn quá ít, họ đã khuất bóng hoặc chuyển đi sinh sống ở phương xa, người khác thì đã lẫn. Khi cái chân đã mệt, cái đầu đã mỏi thì may sao cũng gặp được một vài vạt nắng chiều thành Tuyên còn phảng phất hơi ấm ký ức xa xưa.

Với dăm ba lời mách như đinh đóng cột rằng, cả thị xã này, chỉ duy nhất một người sinh ra và lớn lên ở Tuyên Quang, có thể “quay chậm lại những thước phim” quá vãng, chúng tôi tìm đến nhà thơ Đinh Tần. Ông Tần không vắng nhà, nhưng cái tuổi cửu tuần làm cho ông không nhớ được một chút gì, ngoại trừ câu giới thiệu yếu ớt: "Hỏi chú Diệp ấy, tôi mệt lắm…”. Trong ngôi nhà nhỏ nằm đĩnh đạc trên đỉnh đồi, nhà văn Đinh Công Diệp - Hội viên Hội Văn học Nghệ thuât Tuyên Quang lim dim đôi mắt, bình thản đưa ra một lời khẳng định làm rơi vỡ đi khá nhiều sự háo hức của những kẻ muốn lần tìm huyền thoại: “Tôi không tìm hiểu sâu, nhưng câu thành ngữ ca tụng này chỉ mới xuất hiện khoảng mươi năm trở lại đây khi Nguyễn Minh Phương và Tô Hương Lan liên tiếp đạt danh hiệu Á hậu báo Tiền Phong (1992, 1994). Trước đó tôi có nghe thấy bao giờ đâu”.

Theo đường chỉ của mũi tên vẽ trong tờ giấy mà ông Diệp giúi cho lúc chia tay, chúng tôi gõ cửa nhà cụ Nghiêm, 86 tuổi, công tác tại Ty Công an Tuyên Quang từ những ngày đầu thành lập. Cười rung đám lông mày bạc trắng, cụ Nghiêm an ủi chúng tôi hệt như một gã trai xa quê lâu năm háo hức về làng nhưng hóa ra không còn ai thân thuộc nữa: “Người ngoài cứ tưởng lâu chứ kỳ thực câu này xuất hiện sớm nhất cũng chỉ vào những năm 60 của thế kỷ 20, vì lúc ấy chè Tân Cương - Thái Nguyên mới vang danh. Tôi ở đây đã nhiều năm nhưng trước đấy cũng không có cuộc thi người đẹp nào được mở. Trước kia xứ này heo hút lắm, lấy đâu ra tuyệt thế giai nhân.

Đã thở dài, đã định loang quanh tìm một đề tài khác để khỏi lãng phí chuyến đi, thì lớ quớ thế nào lại gặp được một cư dân không trộn lẫn được của Tuyên Quang - nghệ sĩ guitare Nguyễn Văn Dậu. Người đàn ông ngấp nghé bảy mươi, có nửa dòng máu Việt nhưng mang vẻ ngoài đặc sệt một công dân Ấn Độ này, được gọi âu yếm là “người chơi đàn thành Tuyên”, vẫn còn nhớ quang cảnh của cái đêm cách đây hơn sáu chục năm về trước: “Năm đó là khoảng 1943… ở bãi đất rộng chỗ Nhà Văn hóa bây giờ, người ta dựng một sân khấu gỗ, bà con kéo đến rất đông. Trong tiếng loa oang oang, các cô gái đẹp đi đi lại lại biểu diễn. Vẫn còn ngượng nghịu lắm. Lúc chờ ban giám khảo chấm điểm, cũng tổ chức hát hò và chơi vài trò vui. Cuối cùng cô gái tên là Tình, người dân tộc Thái, rất đẹp, đoạt hoa khôi. Hồi đó tôi còn nhỏ quá, xem xong chạy đi chơi, chả nhớ gì thêm nữa. Đó là cuộc thi người đẹp duy nhất ở Tuyên mà tôi biết từ thời kỳ trước”. Nói xong ông Dậu im lặng, ôm đàn dạo một khúc cổ điển. Đẹp và buồn! Nghe mà thầm nghĩ lỡ mà mai đây, khuyết đi những ký ức sống này, bao nhiêu câu chuyện về cái Đẹp một thời, “báu vật” tinh thần ở xứ Tuyên, sẽ neo giữ vào đâu?

Người đàn bà đẹp Thủy Hương (người mẫu) từng làm giáo viên dạy Văn trường PTTH Tân Trào